اختیار معامله (Option)

قرارداد اختیار معامله یا آپشن، یکی از پیچیده‌ترین مفاهیم بازار سرمایه است و نوعی ابزار مشتقه محسوب می‌شود که فعالین بازار سرمایه می‌توانند آن را خرید و فروش کنند. اختیار معامله در واقع یک قرارداد است میان خریدار و فروشنده اوراق که خریدار با پرداخت مبلغی به فروشنده (که به آن اجرت می‌گویند)، حق اعمال معامله مشخصی در آینده را برای خود خریداری می‌کند. 
اختیار معامله در حالت کلی به دو نوع اختیار خرید (Call Option) و اختیار فروش (Put Option) تقسیم می‌شود:
اختیار خرید، این حق (و نه الزام) را به خریدار آن می‌دهد که دارایی موضوع قرارداد را با قیمت معین و در تاریخ مشخص یا قبل از آن، بخرد.
اختیار فروش، نیز این حق (و نه الزام) را به خریدار آن می‌دهد که دارایی موضوع قرارداد را با قیمت معین و در تاریخ مشخص یا قبل از آن، بفروشد.
همان‌طور که از تعاریف مشخص است، خریدار اختیار معامله هیچ اجباری برای خرید یا فروش دارایی در تاریخ سررسید ندارد. اما در طرف مقابل، فروشنده اختیار‌ معامله‌ ملزم است از تصمیم خریدار پیروی کند.

مزایای قرارداد اختیار معامله
•    اهرم مالی: در یک تعریف کلی می‌توان گفت با توجه به مکانیزم اخذ وجه تضمین در ابتدای ورود به قرارداد اختیار معامله که تنها درصدی از ارزش معامله را شامل می‌شود، می‌توانید بدون داشتن مبلغی به اندازه کل ارزش دارایی پایه، آن را معامله کنید و از بازدهی آن بهره‌مند شوید.
•    مزیت زمانی برای تصمیم‌گیری: قراردادهای اختیار معامله این امکان را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند تا با پرداخت درصدی از قیمت سهم، جریان معامله خود را تثبیت کرده و در زمان باقیمانده تا سررسید، تصمیم مناسب را اتخاذ کنند.
•    كسب درآمد: چه قیمت‌ها افزایش یابند و چه کاهش، با تحلیل و پیش‌بینی صحیح می‌توان در این بازار کسب درآمد کرد. در واقع برخلاف معاملات سهام که تنها از افزایش قیمت آن می‌توان سود کسب کرد، در اختیار معامله اگر پیش‌بینی کاهش قیمت یک دارایی را در آینده دارید، می‌توانید با فروش اختیار‌ خرید و یا خرید اختیار‌ فروش، از سود آن بهره‌مند شوید. همچنین در بازارهای صعودی می‌توانید توسط موقعیت‌های خرید اختیار خرید و یا فروش اختیار فروش به سود برسید. همین‌طور معامله‌گران این امکان را دارند تا بدون در اختیار داشتن سهم پايه، از نوسانات قيمت آن منتفع شوند.

مفاد قرارداد اختیار معامله
در زمان انعقاد هر قرارداد اختیار معامله موارد زیر مشخص می‌شود:
•    مبلغ یا قیمت اختیار معامله (Premium): قیمت اختیار معامله یا پرمیوم، مبلغی است که خریدار اختیار‌ معامله‌ به فروشنده اختیار معامله می‌پردازد.
•    دارایی پایه (Underlying asset): دارایی پایه، همان دارایی موضوع قرارداد است که خریدار اختیار معامله، اختیار خرید یا فروش آن را می‌خرد.
•    قیمت اعمال یا قیمت توافقی (Exercise price or Strike price): قیمت اعمال قیمتی است که در زمان عقد قرارداد مشخص می‌شود. خرید یا فروش دارایی در آینده بر مبنای قیمت اعمال انجام می‌شود.
•    سررسید یا تاریخ انقضا (Exercise date or Expiration date or Maturity): سررسید یا تاریخ انقضا، تاریخ ذکر شده در قرارداد است که اعمال اختیار در آن تاریخ (نوع اروپایی) یا قبل از آن (نوع آمریکایی) امکان‌پذیر است.

انواع قرارداد اختیار معامله
اختیار معامله را می‌توان از نظر حق اختیار، سبک اعمال و در سود و زیان بود‌ن، در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار داد.
•    انواع قراردادهای اختیار معامله از نظر سبک اعمال
قراردادهای اختیار معامله از نظر سبک اعمال به دو نوع اروپایی و آمریکایی تقسیم می‌شوند:
در نوع اروپایی، اعمال اختیار‌ معامله‌ فقط در زمان سررسید امکان‌پذیر است. خریدار اختیار معامله اروپایی قبل از سررسید نمی‌تواند از اختیار خود استفاده کند.
اما در نوع آمریکایی، اعمال اختیار معامله در سررسید و هر زمانی تا قبل از تاریخ سررسید امکان‌پذیر است.
•    انواع قراردادهای اختیار معامله از نظر حق اختیار
انواع اختیار معامله از لحاظ حق اختیار در دو دسته اختیار خرید و اختیار فروش قرار می‌گیرند:
اختیار خرید (call option): قرارداد اختیار معامله خرید به خریدار این حق را می‌دهد که در زمانی مشخص از آینده و در ازای مبلغ تعیین‌شد‌ه (premium)، مقدار مشخصی از یک دارایی را از فروشنده خریداری کند. فروشنده نیز متعهد می‌شود که آن دارایی را به وی بفروشد. 
اختیار فروش (put option): قرارداد اختیار معامله فروش به خریدار این حق را می‌دهد که در زمان مشخص در ازای مبلغ تعیین‌شد‌ه، مقدار مشخصی از یک دارایی را به فروشنده بفروشد. متعاقبا فروشنده در صورت تمایل خریدار باید آن دارایی را از وی بخرد.

انواع موقعیت‌ها در اختیار معامله
در هر قرارداد اختیار معامله، یک طرف، فروشنده و طرف دیگر خریدار است. از طرف دیگر، دو نوع اختیار شامل اختیار خرید و اختیار فروش وجود دارد. بنابراین انواع موقعیت‌ها در معاملات اختیار‌ معامله‌ به شرح زیر است:
1.    موقعیت خرید اختیار خرید (Long Call Option): دارنده این موقعیت حق دارد مقدار مشخصی از دارایی مبنا را به قیمت مشخص در تاریخ سررسید که در مشخصات قرارداد ذکر شد‌‌ه، خرید نماید. دارنده این موقعیت از افزایش قیمت‌ها تا تاریخ سررسید سود خواهد برد. یعنی زمانی که خریدار پیش‌بینی می‌کند قیمت دارایی پایه نسبت به قیمت اعمال در تاریخ سررسید بیشتر باشد وارد موقعیت خرید در اختیار خرید می‌شود. در این صورت، خریدار دارایی‌ را که در بازار نقدی با قیمت بالاتر معامله می‌شود در قیمت اعمال که کمتر از قیمت بازار نقدی است می‌خرد و می‌تواند آن را با قیمت نقد به فروش برساند.
مسلما هرچه فاصله قیمتی دارایی پایه از قیمت اعمال بیشتر شود سود خریدار اختیار خرید نیز بیشتر خواهد بود. اما در صورتی‌که قیمت در بازار رشد نداشته باشد یا ریزش کند خریدار call option هیچ اجباری در خرید سهم یا دارایی نخواهد داشت و تنها به اندازه مبلغ premium ضرر خواهد کرد.
2.    موقعیت فروش اختیار خرید (Short Call Option): فروشنده این اختیار متعهد است تعداد معینی از دارایی پایه را در تاریخ سررسید و به قیمت مشخص به خریدار بفروشد. در واقع، موقعیت فروش در اختیار خرید، طرف مقابل خریدار اختیار خرید است. دارندگان این موقعیت از کاهش قیمت‌ها سود خواهند برد. آن‌ها پیش‌بینی می‌کنند که قیمت سهام تا سررسید روند نزولی داشتـه و یا به قیمت اعمال برسد. یعنی قیمت دارایی در زمان سررسید به‌گونه‌ای باشد که احتمال رود خریدار اختیار خرید از اعمال اختیار خود صرف نظر کند. در این صورت سود آن به میزان فروش قرارداد اختیار معامله در تاریخ معامله اختیار می‌باشد که همان premium است. 
3.    موقعیت خرید اختیار فروش (Long Put Option): خریدار این قرارداد حق دارد که تعداد مشخصی از دارایی را به قیمت مشخص در تاریخ سررسید به فروشنده اختیار بفروشد. در این حالت، خریدار پیش‌بینی می‌کند که قیمت دارایی پایه سیر نزولی دارد و در صورتی سود خواهد برد که به‌درستی پیش‌بینی کند و قیمت دارایی پایه درتاریخ سررسید کمتر از قیمت اعمال باشد. بدین صورت، خریدار می‌تواند دارایی را در بازار نقد به قیمت پایین‌تر بخرد و در قیمت اعمال که بیشتر از قیمت نقد است بفروشد.
در اختیار فروش (put option) نیز مانند اختیار خرید (call option) هر چه اختلاف قیمت دارایی پایه در بازار نقدی نسبت به قیمت اعمال بیشتر شود سود خریدار افزایش خواهد یافت. تفاوت در آن است که در اختیار فروش هرچه قیمت نقدی کمتر از قیمت اعمال باشد، خریدار سود خواهد کرد.
4.    موقعیت فروش اختیار فروش (Short Put Option): دارنده آن تعهد می‌کند که تعداد مشخصی از دارایی را در تاریخ سررسید و به مبلغ معین از خریدار این اختیار، خریداری کند. سود دارنده این موقعیت زمانی است که پیش-بینی نماید قیمت‌ها در تاریخ سررسید به حدی بالا رود و یا با قیمت اعمال مساوی شود که خریدار این موقعیت از اعمال اختیار خود صرف نظر نماید. در این صورت، سود آن به میزان فروش قرارداد اختیار معامله در تاریخ معامله اختیار می¬باشد که همان premium اختیار است.