نرخ بهره چیست؟

نرخ بهره (Interest rate) عبارت است از نرخی که بابت جلوگیری از کاهش ارزش پول پرداختی در امروز و دریافتی در آینده (به دلیل ارزش زمانی پول و نرخ تورم) از وام‌گیرنده اخذ می‌شود. این وام‌گیرنده می‌تواند شخص (حقیقی یا حقوقی) یا بانک باشد.
به عنوان مثال، زمانی‌که شما در بانک حساب پس‌انداز افتتاح می‌کنید، بانک به شما مبلغی را به عنوان سود می‌پردازد. این سود، هزینه فرصت‌های از دست رفته سرمایه‌گذاری شما در بانک است. زیرا شما می‌توانستید پول خود را وارد بازار سهام، طلا، دلار، مسکن یا سایر سرمایه‌گذاری‌ها کنید و به بانک نسپارید. همچنین شما ممکن است اوراقی را خریداری کنید و بابت آن سود دریافت کنید که بابت سرمایه‌گذاری در این اوراق، به شما پرداخت می‌شود. این نرخ را می‌توان به‌ عنوان یک عامل مالی در هنگام برداشت از سرمایه تعریف کرد. در کل نرخ بهره به عنوان درصدی از کل مبلغ وام‌گرفته ‌شده بیان می‌شود.
نرخ بهره را چه کسی تعریف می‌کند؟
در بیشتر کشورها با هدف جلوگیری از هرج و مرج در سیستم‌های اقتصادی، تنها بانک مرکزی اجازه‌ی اعلام تعیین نرخ بهره را دارد. به این ترتیب، بانک‌ها نمی‌توانند به‌صورت خودسرانه نرخ بهره‌ی متفاوتی را تعیین کنند. همکاری سیستم متمرکز بانک مرکزی با ناظران اقتصادی دولتی کمک می‌کند تا قیمت‌ها پایدار مانده و نقدینگی مناسبی در بازار وجود داشته باشد.
بهره و انواع آن
•    نرخ بهره ساده: نرخ بهره ساده، آسان‌ترین روش برای محاسبه سود تعلق ‌گرفته به وام‌های پرداختی به شمار می‌رود. می‌توان نرخ سود ساده را از ضرب نرخ سود روزانه در مبلغ اصلی وام در تعداد روز‌های باقی‌مانده تا زمان سررسید، مشخص کرد.
•    نرخ بهره مرکب: در این روش نرخ سود نه تنها به مبلغ اصلی، بلکه به سود‌های انباشته شده دوره‌های قبل نیز تعلق می‌‌گیرد. سودی که فرد وام‌گرفته موظف به پرداخت آن است با مرکب شدن، بیشتر از سود ساده خواهد بود.
•    نرخ بهره بین بانکی: نرخ بهره بانکی به نرخ سود اعمال شده بر وام‌های کوتاه‌مدت بین بانک‌ها اشاره می‌کند. در ادبیات اقتصادی، ممکن است به علت کوتاه‌ بودن مدت زمان این وام‌ها (در حد ۲۴ ساعت)، نرخ تعلق‌ گرفته به آن‌ها را "نرخ یک ‌شبه" نیز بنامند. بازار وام‌دهی بین بانکی بازاری است که در آن، بانک‌ها مبالغی را برای مدت معلوم به یکدیگر قرض می‌دهند. اکثر وام‌های بین‌بانکی سررسید یک هفته‌ای یا کمتر دارند و حتی ممکن است سررسید آن‌ها روزانه باشد. این وام‌ها با نرخ سود بین بانکی پرداخت می‌شوند.
•    نرخ بهره اسمی: ناشران اوراق قرضه هنگامی که این اوراق را نشر می‌دهند نرخی را به عنوان نرخ بهره اسمی اعلام می-کنند که عبارت است از (سود پرداختی سالانه به دارنده‌ی ورقه قرضه به صورت نسبتی از ارزش اسمی ورقه قرضه). بنابراین نرخ بهره اسمی از تقسیم پرداخت بهره سالیانه به قیمت اسمی ورقۀ قرضه بدست می¬آید.
•    نرخ بهره موثر: بیشتر ناشران اوراق قرضه، بهره مربوط به ورقه قرضه را در مدت زمان ۳ یا ۶ ماه می‌پردازند؛ این امر برای سرمایه‌گذار این فرصت را مهیا می‌کند که بهره‌ی دریافتی را مجدداً سرمایه‌گذاری نموده و بازده خود را زیاد کند. بنابراین نرخ بهره‌ی سرمایه‌گذار در این صورت متفاوت از نرخ بهره اعلام‌شده تعیین می‌شود.
•    نرخ بهره شناور: نرخ بهره‌ای است که با تغییر عواملی مانند نرخ بهره بازار، شاخص بازار سهام، نرخ تورم و ... عوض می‌شود. این نرخ بهره را می‌توان نرخ بهره متغیر یا قابل تنظیم نامید.
•    نرخ بهره ثابت: این نوع نرخ بهره، مقابل نرخ بهره شناور است که در آن نرخ بهره بدهی در مدت زمان توافق شده ثابت می‌ماند.
علت تفاوت در نرخ بهره، مبتنی بر چه چیزی است ؟
.   ارجحیت زمانی: مبلغ وام داده شده به عنوان پس‌اندازی می‌باشد که به دلیل «به تعویق انداختن مصرف» به دست آمده است. هر اندازه که تمایل به مصرف حال پول نسبت به مصرف آینده آن بیشتر باشد، پیداست که مبلغ بیشتری باید برای پاداش به تعویق انداختن مصرف پول پرداخت شود؛ بنابراین نرخ بهره بیشتر خواهد شد.
.   ریسک نقدشوندگی: وام دادن معمولاً به معنای مبادله پول با یک دارایی غیرپولی مانند «اوراق قرضه» یا «اسناد خزانه» می‌باشد که به عنوان یک وسیله پرداخت برای کالاها و خدمات مورد پذیرش عموم مردم نیست؛ بنابراین اگر قبل از تاریخ سررسید، نیاز وام‌دهنده به پول بیشتر از موجودی او باشد، مجبور است یا دارایی غیرپولی خود را به پول تبدیل کند، یا وجه نقد قرض بگیرد.
.   تورم: هرگاه افزایش سطح عمومی قیمت‌ها (تورم) در اقتصاد وجود داشته باشد، ارزش واقعی مبلغ وام تا زمان سررسید به نسبت میزان تورم کاهش خواهد یافت. بر این پایه برای جبران خطر کاهش قدرت خرید وام دهنده، وجود نرخ بهره ضرورت پیدا می‌کند.
نرخ بهره سالانه چیست ؟
همان‌طور که اشاره شد، نرخ بهره مبلغی است که وام‌گیرنده در ازای وام‌گرفته‌شده با هدف جلوگیری از کاهش ارزش پول پایه، می‌پردازد. جهت پرداخت نرخ بهره می‌توان دوره‌های زمانی متفاوتی، یعنی دوره‌های روزانه، ماهانه و سالانه، را در نظر گرفت. معمولا نرخ بهره به‌صورت سالانه حساب می‌شود و به آن نرخ بهره‌ی سالانه نیز گفته می‌شود.
نرخ بهره‌ی سالانه به‌صورت درصدی از میزان سرمایه‌ی پایه محاسبه و تعیین می‌شود. در واقع از طریق فرمول نرخ بهره‌ سالانه، هزینه‌ی وام‌گرفتن و ریسک کاهش ارزش پول وام‌گرفته‌شده محاسبه شده و از طرف وام‌گیرنده پرداخت می‌شود. همچنین با توجه به این فرمول می‌توان نرخ بهره‌ی پولی که فرد به‌عنوان سرمایه‌ی نقدی در بانک سرمایه‌گذاری می‌کند را نیز حساب کرد. این نرخ بهره نیز توسط بانک به حساب مشتری پرداخت می‌شود.
هدف از ایجاد نرخ بهره منفی چیست؟
نرخ بهره‌ی منفی در دوره‌های خاصی مانند رکود بازار، بحران اقتصادی و مواقعی که آینده‌ی اقتصادی کشور نامعلوم باشد، با هدف جلوگیری از احتکار پول و رونق دادن به اقتصاد مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ زیرا مردم و سرمایه‌گذاران در زمان‌ بحران اقتصادی ترجیح می‌دهند به‌جای وارد کردن سرمایه به بازار، پول نقد را در حساب خود نگه داشته و به‌نوعی پول خود را احتکار کنند.
هدف از کاهش و افزایش نرخ بهره چیست؟
برای مبارزه با رکود بانک‌ها ممکن است نرخ بهره را کاهش دهند. دراین‌صورت، عرضه پول افزایش پیدا کرد‌ه و تقاضای کمتری برای وام بوجود می‌آید. در یک اقتصاد با نرخ بهره پایین، مردم به سرمایه‌گذاری درآمد مازاد خود روی می‌آورند؛ زیرا از نرخ سود پس‌انداز خود کمتر سود دریافت می‌کنند تا دیگر سرمایه‌گذاری‌ها. در چنین شرایطی، بازار سهام رونق می‌گیرد زیرا سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند پول خود را در جایی قرار دهند که سود بیشتری دارد.
برای مبارزه با تورم افسار گسیخته بانک‌ها ممکن است نرخ بهره را افزایش دهند، عرضه پول محدود می‌شود و تقاضای بیشتری برای وام بوجود می‌آید. در یک اقتصاد با نرخ بهـره بالا، مردم به پس‌انداز سرمایه مازاد خود روی می‌آورند؛ زیرا از نرخ سود پس‌انداز خود بیشتر سود دریافت می‌کنند تا دیگر سرمایه‌گذاری‌ها. در چنین شرایطی بازار سهام آسیب می‌بیند زیرا سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند پول خود را در جایی قرار دهند که ریسک کمتری دارد.